Keşfetmeye Hazır Olun: Köpek Balıklarıyla İlgili 12 Şaşırtıcı ve Heyecan Verici Gerçek

Uzmanlar çekiç kafalı köpek balığı ailesinde yaşayan en az sekiz köpek balığı türü tespit etmişlerdir (daha da fazla olması mümkün olmakla birlikte, mevcut sınıflandırmalar üzerinde önemli tartışmalar vardır). Türlerin çoğu (Yunanca ‘çekiç’ anlamına gelen) Sphyrna cinsine aitken, bir diğer tür (kanat kafalı köpek balığı olarak bilinen tuhaf bir tür) kendi cinsi olan Eusphyra’nın tek üyesidir. Keskin gözlü gözlemciler, bu balıkların çoğunu kafatası şekillerindeki hafif farklardan ayırt edebilirler. Balta kafaları ayrıca genel boyutları açısından da farklılık gösterirler: Daha küçük türlerin boyu genellikle 0.9 ila 1.5 metre arasında değişirken, en büyük olanı büyük balta başıdır ve 5.5 metre uzunluğa ve 450 kilogramdan fazla ağırlığa ulaşabilir

Büyük çekiç kafalı köpek balığı yüzgeci ticareti ve yan av (ticari balıkçılığın bir yan ürünü olarak yakalanan istenmeyen balıklar) nedeniyle tehdit altındadır. Kanat kafalı köpek balıkların nüfusu aşırı avlanma ve ağlara takılma nedeniyle azalmaktadır. Ve 2014 yılında, taraklı çekiç kafalı köpek balığı, ABD Nesli Tehlike Altındaki Türler Yasası’ndan koruma alan ilk köpek balığı oldu.

2010 yılında Boulder’daki Colorado Üniversitesi’nden genetikçiler, ailenin evrimsel geçmişinin haritasını çıkarmak amacıyla sekiz çekiç kafalı türden alınan DNA örneklerini karşılaştırdı. Moleküler kanıtlar çekiç kafalıların yaklaşık 20 milyon yıl önce çeşitlenmeye başladığını göstermiştir. Fosil kayıtları bize köpek balıklarının en az 420 milyon yıldır var olduğunu söylüyor; yani Colorado Üniversitesi ekibi haklıysa, çekiç kafalılar görece yeni gelenler. Peki en eski çekiç kafalı köpek balıkları neye benziyordu? Araştırmacılara göre, muhtemelen büyük gövdeli hayvanlardı. Ayrıca, günümüzün mütevazı boyutlardaki kaplumbağa kafalı ve kanat kafalı köpek balıklarının bağımsız olarak büyük atalardan evrimleştiğini ileri sürdüler.

Köpek balıklarının geniş, düz, çekiç şeklindeki kafalarına ‘sefalofoil’ denir ve dünyada başka hiçbir canlının kafası buna benzemez. Diğer tüm köpek balıkları gibi çekiç kafalıların da sudaki avların elektrik alanlarını algılayabilen duyu organları vardır; bazı bilim insanları geniş sefalofoillerin çekiç kafalıların bu organlardan daha fazlasına sahip olmalarını ve dolayısıyla avlarını daha iyi algılamalarını sağladığını varsaymaktadır. 2002 yılında yapılan bir deney bu düşünceyi doğrular niteliktedir. Araştırmacılar, çekiç kafalı ve koni burunlu kum köpek balığı arasında elektrik alanlarına duyarlılık açısından bir fark bulamamış olsalar da çekiç kafalı köpek balığının daha geniş bir alanı tarayabildiğini ve bunun da araştırmacılara göre ‘avla karşılaşma olasılığını artırdığını’ belirtmişlerdir. Araştırmacılar ayrıca çekiç kafalı köpek balığının kum köpek balığından daha fazla manevra kabiliyetine sahip olduğunu belirttiler.

Tipik bir köpekbalığının vücudunda sekiz yüzgeç vardır, en tanınmışı birinci sırt yüzgecidir; tipik olarak bir yelkenli omurgası gibi hareket ederek köpekbalığının yüzerken dengede kalmasına yardımcı olur. Köpekbalıkları ayrıca başın hemen arkasında vücudun her iki yanında bulunan ve çoğu türün yönlendirmek ve kaldırma kuvveti oluşturmak için kullandığı bir çift göğüs yüzgecine sahiptir. Köpekbalıklarının çoğunda göğüs yüzgeçleri birinci sırt yüzgecinden daha uzundur; ancak büyük çekiç kafalılar için bir köpekbalığı yana doğru yuvarlandıktan sonra, yaratığın ilk sırt yüzgecinin göğüs yüzgeçlerinden biri gibi davrandığı düşünülmektedir. Bu, sürüklenmeyi azaltırken hayvanın ‘kanat açıklığını’ da artırır. Her iki faktör de köpekbalığının daha verimli yüzmesini sağlar.

Bone kafalı köpek balığı (Sphyrna tiburo) ılık ve sığ sularda yaşayan küçük bir çekiç kafalıdır. Yengeç ve karides avlar ve bazen deniz çayırlarını da yutar. Bir araştırmada çok sayıda yabani kaplumbağanın bağırsak içeriği karşılaştırılmış ve midelerinde bulunan tüm organik maddelerin yüzde 62’sine kadarının deniz çayırı olduğu bulunmuştur. Ve 2017’de yapılan bir deneyde, tutsak Bone kafalı köpek balıkları yüzde doksanı deniz çayırı diyetiyle beslendi. Köpek balıkları israf etmek yerine kilo aldı. Dışkı analizi, köpek balıklarının yedikleri otun yarısını sindirdiğini gösterdi; Bone kafalı köpek balıklarının sindirim sisteminde bitki maddelerini parçalamak için tasarlanmış enzimler mevcut. Uzmanlar köpekbalıklarının deniz çayırlarını yemek için yollarından çıkıp çıkmadıklarından ya da küçük hayvanları avlarken kazara yutup yutmadıklarından emin değiller. Her iki durumda da kaplumbağa kafalı artık bilim tarafından bilinen tek omnivor köpek balığı olarak nitelendiriliyor.

2009 yılında biyolog Michelle McComb ve ekibi, görüşlerini test etmek için canlı bone kafalı köpekbalığı, kanat kafalı köpek balıkları ve taraklı çekiç kafalı köpek balıkları yakaladı. Köpek balıklarının kornealarının hemen altına kayıt cihazları yerleştirdiler ve yüzlerinde ışık huzmeleri gezdirirken balıkların göz hareketlerini izlediler. Araştırmacılar, çekiç kafalıların görüş alanındaki binoküler örtüşmenin, her ikisi de koni şeklinde buruna sahip olan limon ve karaburun köpekbalıklarına göre üç kata kadar daha fazla olduğunu buldular. Bu da çekiç kafalıların diğer köpekbalıklarına kıyasla daha üstün bir derinlik algısına sahip olduğu anlamına geliyor. Ne yazık ki bu avantajın bir bedeli vardır: Gözleri birbirinden çok uzakta olduğu için çekiç kafalıların burunlarının ucunda büyük bir kör nokta vardır. McComb’un National Geographic’e söylediği gibi, ‘Dalgıçların çekiç kafalarının hemen önünde küçük balıkların yüzdüğünü gördüklerine dair anekdotlar var. Sanki balıklar yanlarından yüzerek geçiyor ve ‘Ha, ha, ha, beni göremiyorsun!’ diyor.

2001 yılında Omaha’daki Henry Doorly Hayvanat Bahçesi’ndeki akvaryumlardan birinde bir kaplumbağa kafalı doğdu. Doğum personel için tam bir sürpriz oldu çünkü o tanktaki tüm kaplumbağalar dişiydi ve hiçbiri üç yıldır kendi türünden bir erkek görmemişti. İlk başta, annenin sperm depoluyor olması muhtemel görünüyordu; birçok hayvan türünün dişileri, yumurtaları döllemek için kullanmadan önce meniyi yıllarca canlı tutabilir. Ancak yapılan testler Omaha’nın yavru kaplumbağasının baba DNA’sına sahip olmadığını doğruladı; anne, partenogenez olarak bilinen bir fenomen olan kendi yumurta hücrelerini dölleyerek çoğalmıştı. Bu olay daha önce köpekbalıklarında hiç belgelenmemişti.

Birçok köpekbalığı yalnız yaşayan canlılar olmasına rağmen, 3 ila 3.6 metre uzunluğa ve 136 kilogram veya daha fazla ağırlığa ulaşabilen taraklı çekiç kafalı köpek balıkları sürüler oluşturur. Genç köpekbalıkları muhtemelen karşılıklı koruma için sürüler halinde seyahat ediyor, ancak çok az doğal yırtıcısı olan yetişkin taraklı çekiç köpek balıkların neden bu şekilde toplandığını kimse bilmiyor. Bu davranışın göç düzenleri ya da çiftleşme alışkanlıklarıyla bir ilgisi olabilir. Bazı sürüler yalnızca dişilerden oluşurken, diğerlerinde her iki cinsiyetten ve farklı yaşlardan köpekbalıkları bulunur. Yalnızca yetişkinlerden oluşan gruplarda balıklar gündüz tekrar bir araya gelmeden önce geceleri dağılma eğilimindedir. Sürü oluşturan tek tür fistolu çekiç kafa köpek balığı değildir: Pürüzsüz çekiç kafalı da sürüler halinde dolaşır.

Vücut büyüklüğüne oranla kanat kafalı köpekbalığı, çekiç kafalılar arasında en geniş kafaya sahip olanıdır; neredeyse vücudunun yarısı kadar genişliktedir. Kanat kafalılar, garip şekilli kafalarının onları balık ağlarına dolanmaya eğilimli hale getirdiği Hint-Pasifik’te yaşarlar.

Köpekbalıklarının kansere yakalanmadığı bir efsanedir, ancak genç taraklı çekiç kafalıların kansersiz güneş yanığı geliştirdikleri görülmektedir. Araştırmacılar genç taraklı çekiç kafalıların sığ açık havuzlarda tutulduklarında derilerinin koyulaştığını, açık bejden zengin çikolata kahverengisine dönüştüğünü fark etti. Neler olduğunu anlamak için bilim insanları köpekbalıklarının göğüs yüzgeçlerine opak filtreler yerleştirdiler. Bunlar ultraviyole ışığı kısmen engelleyerek filtrenin altındaki deriyi güneşe maruz kalan deriden daha soluk bıraktı. Bilim insanları yaptıkları basın açıklamasında, ‘Deneylerimiz köpekbalıklarının gerçekten bronzlaştığını ve bu tepkinin aslında güneş radyasyonundaki artıştan kaynaklandığını gösterdi’ dedi. ‘Bu köpekbalıkları derilerindeki melanin içeriğini 21 gün içinde yüzde 14, 215 gün içinde ise yüzde 28’e kadar arttırdı.’ Yaptıkları tüm bronzlaşmaya rağmen, test köpekbalıklarının hiçbirinde cilt kanseri izine rastlanmadı. Eğer sırları açığa çıkarsa, insanlarda melanom tedavisinde devrim yaratabilir.